W przekazach medialnych bardzo często przewija się motyw komornika, który prowadząc egzekucję dokonuje zajęcia rzeczy ruchomych (samochodów, traktorów, rowerów itd.), które nie są własnością dłużnika. W niniejszym artykule postaram się wyjaśnić, czy komornik ma prawo dokonać zajęcia rzeczy ruchomej, która nie jest własnością dłużnika, i w jaki sposób bronić się, jeżeli do takiego zajęcia dojdzie.
Na wstępie pragnę podkreślić kwestię oczywistą: komornik nie ma prawa skierować egzekucji do składników majątkowych, w tym rzeczy ruchomych, które nie stanowią własności dłużnika. Wyjątek stanowią jedynie sytuacje, kiedy rzecz obciążona jest zastawem (rzeczy ruchome) lub hipoteką (nieruchomości). Rozważania zawarte w niniejszym opracowaniu dotyczą jednak przypadków, kiedy rzecz zajęta nie jest obciążona żadnym z wyżej wskazanych ograniczonych praw rzeczowych. Skoro jednak oczywistym jest, że komornik nie może zająć rzeczy, która nie stanowi własności dłużnika, to dlaczego w praktyce zdarzają się przypadki stanowiące naruszenie tej oczywistej reguły?
Problem tkwi w tym, na jakiej podstawie komornik prowadzący egzekucję ma ustalać, czy dana rzecz jest własnością dłużnika, czy też może osoby trzeciej? Warto w tym miejscu zauważyć, że rzeczy dzielą się na rzeczy ruchome i nieruchomości. Jak stanowi art. 45 Kodeksu cywilnego, rzeczami są przedmioty materialne. Odróżnienie rzeczy ruchomych od nieruchomości następuje w ten sposób, że ustawodawca definiuje nieruchomości, co powoduje tą konsekwencję, że każdy przedmiot materialny, który nieruchomością nie jest, stanowi rzecz ruchomą. I tak, art. 46 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, że nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Niniejszy podział rzeczy przedstawiony został w tym celu, aby ukazać, dlaczego w praktyce nie występują problemy z zajęciem nieruchomości, która nie jest własnością dłużnika. Dla nieruchomości prowadzony jest bowiem rejestr w postaci ksiąg wieczystych, w którym to rejestrze ujawniany jest stan prawny nieruchomości. Komornik zatem jest w stanie ustalić, czy nieruchomość jest własnością dłużnika, ponieważ wynika to z treści księgi wieczystej. Problem może pojawić się jedynie wówczas, gdy wpis w księdze wieczystej jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, co może wynikać z zaniedbania właściciela. Należy więc uczulić na dbałość o aktualizowanie wpisów w księgach wieczystych, tak aby wpisy w pełni odpowiadały stanowi prawnemu nieruchomości, dla których księgi są prowadzone.
Jeżeli chodzi o rzeczy ruchome, to – za wyjątkiem pojazdów mechanicznych – ich stan prawny nie jest ujawniany w żadnym rejestrze. Na jakiej więc podstawie komornik ma ustalić, czy znajdujący się w mieszkaniu dłużnika telewizor jest jego własnością, czy też, na przykład, własnością jego matki, z którą zamieszkuje. W mieszkaniu dłużnika mogą nadto znajdować się rzeczy pożyczone od osób trzecich, do których – co oczywiste – komornik również nie może skierować egzekucji. Czy w takim wypadku komornik powinien bazować tylko i wyłącznie na oświadczeniu dłużnika? Na pewno nie, ponieważ dłużnik może w swoich oświadczeniach mijać się z prawdą. W przypadku dłużników, którzy robią wszystko, aby przed egzekucją się uchronić, jest wysoce prawdopodobnym, że w czasie czynności zajęcia rzeczy ruchomych w mieszkaniu lub na terenie posesji będą oni mijać się z prawdą co do stanu prawnego poszczególnych rzeczy ruchomych, w szczególności zaś tych, które przedstawiają wyższą wartość.
W związku z powyższym kwestia zajęcia rzeczy ruchomych przedstawia się następująco. Art. 845 § 2 zd. 1 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że zająć można ruchomości dłużnika będące bądź w jego władaniu, bądź we władaniu samego wierzyciela, który do nich skierował egzekucję. Władanie oznacza faktyczne dysponowanie rzeczą ruchomą, niezależnie od podstawy prawnej tego stanu faktycznego. Komornik nie jest uprawniony do badania, w oparciu o jaką podstawę prawną dłużnik znajduje się w posiadaniu danej rzeczy ruchomej. Wystarczające do zajęcia jest stwierdzenie przez komornika, że dłużnik włada daną rzeczą ruchomą. Czy oznacza to więc, że jeżeli dłużnik pożyczył daną rzecz od osoby trzeciej, to w takim razie komornik może sprzedać tą rzecz, a uzyskane w ten sposób środki pieniężne przekazać wierzycielowi? Odpowiedź brzmi: nie.
Wyjaśnić należy, iż komornik dokonuje zajęcia przez wpisanie ruchomości do protokołu zajęcia. Dłużnik powinien przy zajęciu, a jeżeli jest nieobecny – niezwłocznie po otrzymaniu odpisu protokołu zajęcia, wymienić komornikowi znajdujące się w jego władaniu ruchomości, do których osobom trzecim przysługuje prawo żądania zwolnienia ich od egzekucji, ze wskazaniem adresów tych osób. Komornik zawiadomi o zajęciu osoby wskazane przez dłużnika (art. 847 § 2 k.p.c.). W takim wypadku osoba trzecia, której prawa do rzeczy zostały naruszone poprzez zajęcie, może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 § 1 k.p.c.). Powództwo skierować należy przeciwko wierzycielowi. W praktyce strony, które występują bez profesjonalnego pełnomocnika, popełniają często błąd, wskazując jako pozwanego komornika. Wskazać przy tym należy, że jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda, należy oprócz wierzyciela pozwać również dłużnika (art. 841 § 2 k.p.c.). Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na przepis art. 841 § 3 k.p.c., który stanowi, że powództwo można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych. Termin ten ma charakter materialnoprawny i dlatego nie podlega przywróceniu. Niezachowanie tego terminu powoduje oddalenie powództwa. Oznacza to, że jeżeli właściciel rzeczy zajętej dowiedział się o fakcie zajęcia, powinien działać natychmiast. W pierwszej kolejności powinien wysłać pismo do wierzyciela z żądaniem dobrowolnego zwolnienia rzeczy spod egzekucji, bez konieczności występowania na drogę postępowania sądowego. Jeżeli wierzyciel odmówi złożenia do komornika wniosku o zwolnienie rzeczy spod egzekucji, należy wnieść powództwo. Powództwo należy wnieść do sądu, w którego okręgu prowadzi się egzekucję.
W kontekście powyższych rozważań pojawia się jeszcze jeden problem. Otóż może okazać się, że sąd będzie rozpoznawał sprawę w przeciągu kilku miesięcy, a w tym czasie komornik będzie prowadził egzekucję. W skrajnym przypadku mogłoby okazać się, że komornik dokona sprzedaży rzeczy zajętej, zanim sąd wyda wyrok zwalniający daną rzecz od egzekucji. Istnieje jednak sposób, aby przed taką ewentualnością się uchronić. W treści pozwu należy zamieścić wniosek o udzielenie zabezpieczenia powództwa poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania sądowego, w części dotyczącej egzekucji z rzeczy ruchomej będącej przedmiotem procesu. Sąd udzieli zabezpieczenia, jeżeli powód uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (art. 7301 § 1 k.p.c.).
autor: Adwokat Marek Skrzyszowski
sporządzono 01.12.2011 r.,
