Przyłącze wodociągowe – roszczenie o wykup.
Przyłącze wodociągowe – wstęp do omówienia roszczeń o wykup.
W swojej praktyce zawodowej zetknąłem się z zagadnieniem, które – jak się okazuje – nie dotyczy jednego tylko klienta naszej Kancelarii. Jest to kwestia związana z budową przyłączy wodno-kanalizacyjnych prowadzących do nieruchomości, na których właściciel zamierza wznieść budynek mieszkalny. Czy zetknąłeś się z sytuacją, w której wybudowałeś przyłącze wodociągowe prowadzące do Twojej nieruchomości, do którego następnie podpinają się kolejne osoby, a Ty odnosisz wrażenie, że zasponsorowałeś całej okolicy dostęp do sieci? Jeżeli tak, to poniższy artykuł powinieneś przeczytać, albowiem możliwe, że przysługuje ci roszczenie o wykup urządzenia przesyłowego.
Przykładowa sytuacja, gdy przyłącze wodociągowe może zostać wykupione.
Istotę zagadnienia spróbuję zobrazować na następującym przykładzie.
Pan X zamierza wznieść dom na swojej nieruchomości, którą oznaczmy umownie jako: „działka nr 5”. Występuje więc do przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego z wnioskiem o wydanie warunków technicznych podłączenia budynku do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Jego działka położona jest w znacznej odległości od wodociągu, który stanowić ma źródło zaopatrzenia w wodę, gdyż po drodze znajdują się działki o numerach od 1 do 4. Przedsiębiorstwo wodociągowe określa warunki techniczne i stawia wymóg, aby początkowy fragment rurociągu o długości 200 metrów, przebiegający przez działki nr od 1 do 4, posiadał większą średnicę (np. PE Ø 50), natomiast odcinek końcowy o długości 10 metrów, który znajduje się już na działce nr 5, powinien – zgodnie z uzyskanymi warunkami technicznymi – posiadać średnicę mniejszą, np. PE Ø 32.
Budowa przyłącza wodociągowego zgodnie z narzuconymi warunkami.
Pan X nie jest fachowcem i nie rozumie, dlaczego część rurociągu ma posiadać średnicę większą, a część mniejszą. Wykazuje się jednak zaufaniem wobec pracowników przedsiębiorstwa i stosuje się do postawionych mu warunków. Ale budowa przyłącza to nie tylko czynności faktyczne; wcześniej musi dopełnić szeregu formalności (uzyskanie zgód na poprowadzenie rurociągu przez działki nr od 1 do 4, zlecenie przygotowania projektu budowlanego, zgłoszenie rozpoczęcia robót do właściwego organu). W końcu, po wielu trudach i znacznym zaangażowaniu finansowym, udaje mu się wykonać przyłącze wodno-kanalizacyjne. Jest zadowolony, że uzyskał przyłączenie do sieci wodno-kanalizacyjnej i nie podejrzewa, że być może został „naciągnięty”.
Sytuacja ulega zmianie wskutek działań przedsiębiorstwa wodociągowego.
Zadowolenie Pana X trwa jednak do pewnego czasu. Otóż w pewnym momencie dowiaduje się on, że właściciel działki nr 3 również rozpoczyna budowę domu. W kwestii przyłączenia się do sieci wodno-kanalizacyjnej ma on jednak zadanie znacznie ułatwione, albowiem podłącza się do przebiegającego przez jego nieruchomość rurociągu o średnicy PE Ø 50, który został wykonany przez Pana X. Zatem buduje jedynie przyłącze o średnicy PE Ø 32 i długości 10 metrów. Pan X nie reaguje i cierpliwie znosi fakt, że w znacznej mierze zasponsorował swemu sąsiadowi budowę przyłącza. W pewnym momencie jego cierpliwość jednak się kończy, albowiem dowiaduje się, że właściciel działki nr 1 też zaczyna budowę domu i podobnie czynią właściciele działek nr 2 i 4. Wszyscy oni podłączają się do rurociągu PE Ø 50, który wykonany został przez Pana X.
Przedsiębiorstwo wodociągowe odmawia spełnienia roszczenia.
W tej sytuacji Pan X udaje się do siedziby przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego i prosi o informację, czy z uwagi na to, że to właśnie on wybudował odcinek rurociągu o długości 200 metrów, do którego teraz podłącza się czterech jego sąsiadów, uprawnia go do rekompensaty za poniesione koszty. Niestety dowiaduje się, że uprawnienie takie mu nie przysługuje. Ale nie to jest najgorsze. Pracownicy przedsiębiorstwa wmawiają Panu X, że to oni wybudowali sporny odcinek i że z tej przyczyny jest on własnością przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego. Pan X próbuje się bronić – okazuje projekt budowlany, w którym wskazany jest jako inwestor, adresowane do niego pismo urzędu miasta zawierające brak sprzeciwu co do budowy rurociągu, wystawione na niego faktury, z których wynikają poniesione koszty itd. Nic jednak nie skutkuje. Pracownicy przedsiębiorstwa obstają przy twierdzeniu, że Pan X odcinka o długości 200 metrów nie zrealizował.
Czy zatem, bazując na powyższym przykładzie, Pan X może domagać się rekompensaty na drodze sądowej?
Panu X przysługuje prawo do rekompensaty. Ujmując kwestię precyzyjniej, ma on prawo domagania się od przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego wykupu urządzenia przesyłowego za odpowiednim wynagrodzeniem. Poniżej przedstawiam jedynie kwestie związane z uprawnieniem do żądania wykupu urządzenia. Sygnalizuję jednak, że w mojej ocenie nakreślony problem zahacza także o prawo karne i prawo budowlane.
Przyłącze wodociągowe – podstawa prawna roszczenia o wykup.
Uprawnienie do żądania nabycia urządzenia przesyłowego za odpowiednim wynagrodzeniem znajduje swą podstawę prawną w art. 49 § 2 zd. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (t. j. – Dz. U. z 2023 r., poz. 1610 ze zm.), zwanej w dalszej części artykułu w skrócie: „k.c.”. Przepis ten stanowi:
„Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej”.
Powyższy przepis został wprowadzony do Kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r., nr 116, poz. 731), która weszła w życie z dniem 03 sierpnia 2008 r., zwaną dalej w skrócie: „Nowelizacją z 2008 r.”. Przed wejściem w życie wskazanej nowelizacji podstaw do roszczenia o zawarcie umowy o przeniesienie urządzeń przesyłowych upatrywać można było jedynie w przepisach ustaw szczególnych regulujących kwestię urządzeń i instalacji przyłączonych do określonej sieci. W odniesieniu do urządzeń wodnych i kanalizacyjnych był to art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 07 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t. j. – Dz. U. z 2023 r., poz. 537 ze zm.), zwanej w dalszej części w skrócie: „U.Wod-Kan.”, którego brzmienie było następujące:
„Osoby, które wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne, mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie”.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważało wówczas, tzn. przed wejściem w życie Nowelizacji z 2008 r., zapatrywanie, że przepis ten, chociaż przewiduje jedynie możliwość odpłatnego „przekazania” urządzeń przesyłowych gminy lub przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, nie przewidując wprost roszczenia o zawarcie umowy przez przedsiębiorcę, pozwalał na zgłaszanie przez osoby, które wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe lub urządzenia kanalizacyjne, roszczeń przed sądem o zobowiązanie tych podmiotów do zawarcia umowy o nabycie własności urządzeń za odpowiednim wynagrodzeniem (wyr. SN z dnia 27.04.2021 r., sygn. akt IV CSKP 38/21). Jednakże po wejściu w życie art. 49 § 2 k.c. zaczęto przyjmować, że właśnie ten przepis zawiera ogólną podstawę dla roszczenia o przeniesienie własności wszelkich urządzeń przesyłowych, w tym także tych, których dotyczą ustawy pozakodeksowe. Zatem obecnie stosowną podstawę wystąpienia z żądaniem zawarcia umowy o nabycie własności urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest art. 49 § 2 k.c., nie zaś art. 31 ust. 1 U.Wod-Kan. (wyr. SN z dnia 27.04.2021 r., sygn. akt IV CSKP 38/21).
Przyłącze wodociągowe – przesłanki roszczenia o wykup.
Przesłanka pierwsza roszczenia o wykup – poniesienie kosztów budowy przyłącza wodociągowego.
Do rozważenia pozostaje kwestia prawnego zakwalifikowania sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne dostarcza materiały do wykonania przyłącza. Zazwyczaj w porównaniu z kosztami poniesionymi przez inwestorów jest to kwota znikoma, a to oznacza, iż zastosowanie powinien znaleźć art. 192 § 1 k.c., który stanowi, że ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. Gdyby jednak nawet przepisu tego nie stosować (aczkolwiek trudno znaleźć jakiekolwiek argumenty za tym przemawiające), to należałoby kierować się poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r. (sygn. akt III CZP 26/11):
„Jeżeli koszty budowy urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., poniosło kilka osób, każdej z nich przysługuje – na podstawie art. 49 § 2 k.c. – wobec przedsiębiorcy, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, roszczenie o przeniesienie za wynagrodzeniem udziału w prawie własności tych urządzeń”
W związku z powyższym, nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że przedsiębiorstwo w jakimś zakresie pokryło koszty budowy spornego wodociągu i nie znajduje zastosowania art. 192 § 1 k.c., po stronie inwestora pozostawałoby roszczenie o żądanie wykupu stosownego (zdecydowanie większościowego) udziału we współwłasności urządzenia (vide: uchw. SN z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 26/11).
Przesłanka druga roszczenia o wykup – przyłącze wodociągowe podłączone przez przedsiębiorcę do swojej sieci.
Zagadnienie wejścia urządzenia przesyłowego w skład sieci przedsiębiorcy wzbudza kontrowersje w doktrynie i orzecznictwie. Przeważa stanowisko, że spełnienie przesłanki wejścia urządzenia w skład przedsiębiorstwa jest kwestią faktu, tzn. przesłanka ta jest spełniona z chwilą faktycznego (technicznego) podłączenia urządzenia do sieci przedsiębiorstwa (uchw. TK z dnia 04 grudnia 1991 r., sygn. akt W 4/91, uchw. SN (7) z dnia 08 marca 2006 r., sygn. akt III CZP 105/05, wyr. SN z dnia 07 marca 2014 r., sygn. akt IV CSK 442/13). Stanowisko odmienne (mniejszościowe) zakłada, iż wejście urządzenia w skład przedsiębiorstwa nie może być jedynie kwestią faktu, lecz przedsiębiorca musi ponadto dysponować tytułem prawnym – rzeczowym lub obligacyjnym – uprawniającym go do korzystania z urządzenia (wyr. SN z dnia 13 maja 2004 r., sygn. akt III SK 39/04).
Na kanwie niniejszej rozpatrywanego przykładu zagadnienie komplikuje się, gdyż sporna nitka wodociągu zaraz po jej wybudowaniu została podłączona do sieci przedsiębiorstwa przesyłowego. Początkowo jednak stanowiła tylko przyłącze, natomiast wskutek późniejszego przyłączenia tej części rurociągu do innych nieruchomości poprzez budowę kolejnych przyłączy wyklucza traktowanie tego odcinka jako przyłącza. Zgodnie z art. 2 pkt 6 U.Wod-Kan. przyłącze wodociągowe to odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. Z kolei zgodnie z art. 2 pkt 7 U.Wod-Kan. sieć to przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.
Przesłanka trzecia roszczenia o wykup – status właściciela przyłącza wodociągowego.
Spełnienie niniejszej przesłanki wynika już z twierdzeń podniesionych w punkcie II.2. Skoro bowiem inwestor (w naszym przypadku Pan X) poniósł koszty budowy rurociągu, to z momentem włączenia tego urządzenia do przedsiębiorstwa kanalizacyjnego stał się właścicielem tego urządzenia, które od tego momentu traktowane jest jako rzecz ruchoma. Urządzenia wymienione w art. 49 § 1 k.c. tracą status części składowych nieruchomości poprzez fizyczne ich połączenie z siecią przedsiębiorstwa. Wtedy uzyskują status samoistnych rzeczy ruchomych, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i odrębnego obrotu. Właściciel tych urządzeń może zbyć ich własność przedsiębiorcy sieciowemu lub osobie trzeciej, czy też oddać w leasing albo najem (wyr. SN z dnia 27.04.2021 r., sygn. akt IV CSKP 38/21). Wyodrębnienie przez ustawodawcę omawianej przesłanki ma zatem ten sens, iż na wypadek zbycia urządzenia przez osobę, która poniosła koszty jego budowy, osoba ta traci prawo żądania wykupu.
Przyłącze wodociągowe – podsumowanie informacji odnośnie roszczeń o wykup.
Dochodzenie roszczenia o wykup urządzenia przesyłowego wymaga podjęcia wielu czynności, zaczynając od przeanalizowania istotnych okoliczności konkretnej sytuacji, skompletowania niezbędnej dokumentacji, przeprowadzenia czynności zmierzających do polubownego rozwiązania sprawy, wszczęcia i poprowadzenie sprawy na etapie sądowym.
Ze względu na charakter i stopień skomplikowania spraw dotyczących roszczeń o wykup przyłącza wodociągowego zaleca się, ażeby osoby dochodzące swych roszczeń korzystali z pomocy fachowego pełnomocnika. Pozwoli to na zminimalizowanie ryzyka związanego z ewentualnie popełnionymi błędami w trakcie dochodzenia roszczeń o wykup przyłącza wodociągowego. Jeśli chcesz skorzystać z naszej pomocy, to skontaktuj się z nami.
Sporządził: adw. Marek Skrzyszowski
Korekta: adw. Łukasz Krupski.
