Małżonkowie mogą w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego ustanowić rozdzielność majątkową (art. 47 § 1 k.r.o.). Podstawą konsekwencją zawarcia takiej umowy jest to, że przestaje istnieć majątek objęty tak zwaną wspólnością łączną, której jedną z cech jest to, że wierzyciel osobisty jednego z małżonków nie może prowadzić egzekucji z udziału swojego dłużnika w tym majątku. Od tej chwili do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego (art. 46 k.r.o.). Oznacza to, że współwłasność łączna przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych i wierzyciel małżonka może prowadzić egzekucję z udziału we wspólności poszczególnych składników wchodzących w skład majątku stanowiącego współwłasność. Kolejną konsekwencją jest to, że od chwili ustanowienia rozdzielności majątkowej wszystkie składniki majątkowe nabywane przez małżonków, bez względu na podstawę ich nabycia, wchodzą do ich majątków osobistych. Zasadę tą wyraża art. 51 k.r.o., który stanowi, że w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.
Trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę na regulację zawartą w art. 471 k.r.o., który stanowi, że małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Wnioskując a contrario wskazać należy, iż w stosunku do wierzyciela jednego z małżonków, który to wierzyciel nie wiedział w chwili dokonywania czynności prawnej kreującej wierzytelność, że małżonkowie zawarli umowę wyłączającą lub ograniczającą wspólność ustawową, umowa ta traktowana jest jako nieistniejąca. Wierzyciel może zatem prowadzić egzekucję w taki sposób, jak gdyby małżonków łączyła w dalszym ciągu wspólność ustawowa. W praktyce oznacza to, że na opisanych wyżej zasadach określonych w art. 41 k.r.o. wierzyciel może skierować egzekucję do tych składników majątkowych, które weszłyby do majątku wspólnego, gdyby małżonkowie nie zawarli umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. Co istotne, z przepisu tego wynika również pośrednio, że taką możliwość posiada wierzyciel, którego wierzytelność powstała przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej. Funkcją art. 471 k.r.o. jest ochrona interesów wierzyciela, który zawierając umowę z osobą pozostającą w związku małżeńskim ma prawo oczekiwać, że po spełnieniu określonych w art. 41 k.r.o. przesłanek będzie miał możliwość skierowania egzekucji do majątku wspólnego. Interesy takiego wierzyciela naruszone są nie tylko wtedy, gdy w czasie zawierania umowy nie wie on o ustanowionej już rozdzielności majątkowej, lecz także wtedy, gdy rozdzielność majątkowa zostanie ustanowiona dopiero po zawarciu umowy.
Co istotne, jeżeli nawet małżonkowie zawarli umowę o ustanowienie rozdzielności majątkowej, wierzyciel może złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko temu z nich, który nie jest jego dłużnikiem, stosownie do przywołanych wyżej przepisów. Wynika to wprost z art. 7872 k.p.c., który stanowi, że zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności według przepisów art. 787 i art. 7871 oraz prowadzenia na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto; przepis niniejszy nie wyłącza obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela. Z racji tego, że postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności doręcza się tylko wierzycielowi (art. 7942 § 1 zd. 1 k.p.c.), małżonek dłużnika dowie się o wydaniu takiego postanowienia dopiero w momencie otrzymania zawiadomienia o wszczęciu egzekucji ze składników majątku, które – gdyby nie zawarto umowy majątkowej – weszłyby do majątku wspólnego. W takiej sytuacji, o ile umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej jest skuteczna wobec wierzyciela, małżonek dłużnika powinien na podstawie art. 8401 k.p.c. wnieść powództwo przeciwegzekucyjne, tj. powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności wobec niego. Powództwo wnosi się do sądu, w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Z uwagi na to, że w tym czasie komornik prowadzi już egzekucję, a sąd może rozpoznawać sprawę stosunkowo długo, koniecznym jest złożenie wniosku o zabezpieczenie powództwa poprzez zawieszenie egzekucji na czas toczącego się postępowania.
autor: Adwokat Marek Skrzyszowski
sporządzono 01.12.2011 r.
